Ιστορία της Πόλης
3.500 Χρόνια Ζωή!
Σίγουρα η κατασκευή του Ολυμπιακού Σταδίου στην πόλη του Αμαρουσίου δεν είναι τυχαία. Στο ίδιο ακριβώς μέρος πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια έκαναν οι Μαρουσιώτες τους δικούς τους… Ολυμπιακούς Αγώνες κάθε χρόνο την Άνοιξη! Τότε το Μαρούσι λεγόταν Αθμονον και ήταν ένας από τους δώδεκα Δήμους της Αττικής που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας για να προστατεύσει την Αθήνα από τους επιδρομείς.
Πανάρχαιο το Αθμονον κατοικημένο από τα μέσα της δεύτερης προ Χριστού χιλιετίας, φημισμένο για το λάδι και το κρασί του, είχε την τιμή να φιλοξενεί τον ένα από τους τέσσερις περιφερειακούς Ολυμπιακούς Αγώνες που γίνονταν στην αρχαία Ελλάδα. Οι άλλοι τρεις φιλοξενούνταν στους Δελφούς, στη Νεμέα και στον Ισθμό της Κορίνθου. Οι κεντρικοί Ολυμπιακοί Αγώνες γίνονταν στην Ήλιδα στη σημερινή Ολυμπία. Ήταν αγώνες που σφυρηλατούσαν την ιδέα της Ειρήνης και της Συμφιλίωσης και ταίριαζαν “γάντι” στους Αθμονείς που ήταν ο πιο ήσυχος λαός της Αθηναϊκής Συμπολιτείας.
Ο Αριστοφάνης
Στην “Ειρήνη” ο Αριστοφάνης επαινεί τους αρχαίους Μαρουσιώτες στο πρόσωπο του Τρυγαίου του Αθμονέα “που προτιμούσε να ασχολείται με τα αμπέλια και τις ελιές του παρά να συκοφαντεί και να μηχανορραφεί”. Παράλληλα κατακρίνει “τους φιλοπόλεμους Αθηναίους”. Επαινεί τους Μαρουσιώτες και στους “Όρνιθες” στο πρόσωπο του Πεισθέταιρου του Αθμονέα ο οποίος αγωνιζόταν μαζί με τον φίλο του τον Ευελπίδη να απαλλάξει την Αθήνα από τους δημαγωγούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αθμονεύς ήταν και ο Χαρίνος ο πρώτος πρόεδρος της αρχαίας αθηναϊκής Βουλής το 378 π.χ. ο οποίος αγωνίστηκε και το πέτυχε να σταματήσουν οι έριδες και να γίνουν πολλές ελληνικές πόλεις σύμμαχοι των Αθηναίων.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Αθμονον λέγονταν Αμαρύσια διότι γίνονταν προς τιμήν της Αμαρυσίας Αρτέμιδος μπροστά στο Ιερό της το οποίο βρισκόταν εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Νερατζιώτισσας. Στην πεδιάδα που απλωνόταν μπροστά στο Ιερό προς τον νότο, εκεί που βρίσκονται σήμερα οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις, μαζεύονταν κάθε χρόνο την Άνοιξη αθλητές από όλη την Ελλάδα για να τελέσουν τα Αμαρύσια στα οποία δεν γίνονταν μόνο αθλητικοί αγώνες αλλά και μουσικοί και χορευτικοί μέχρι και αγώνες… οινοποσίας! Στη διάρκεια των αγώνων στεφανώνονταν με χρυσά στέφανα οι άρχοντες που είχαν εκτελέσει τα καθήκοντα τους με ζήλο.
Ο Ηρώδης Αττικός
Με την κατάληψη της αρχαία Αθήνας και των Δήμων της από τους Ρωμαίους, το Αθμονον καταλεηλατήθηκε από τους κατακτητές οι οποίοι άρπαξαν όλα τα έργα τέχνης και τα μετέφεραν στη Ρώμη.
Η Αττική είδε άσπρο πρόσωπο μόνο στα χρόνια του φιλαθηναίου Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος έφτιαξε το περίφημο υδραγωγείο που περνούσε μέσα από το Αθμονον με κατεύθυνση τον χώρο του σημερινού Ολυμπιακού Σταδίου.
Ο Ρωμαίος αξιωματούχος Ηρώδης Αττικός που ξόδεψε την περιουσία του για να φτιάξει το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, αγαπούσε πολύ το Αθμονον στο οποίο έκανε αρκετά έργα.
Ένα από αυτά ήταν η μεταφορά του Ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος από την αρχική του θέση(εκεί που βρίσκεται σήμερα η Παναγία η Νερατζιώτισσα) στο απέναντι προς τη δύση ύψωμα(εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Αϊ Γιάννης ο Πέλικας) για να φαίνεται καλύτερα από την πεδιάδα όπου γίνονταν οι γιορτές των Αμαρυσίων.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού άρχισαν να χτίζονται στο Μαρούσι εκκλησίες ιστορικά μνημεία μοναδικά στην Αττική όπως :
- Η Παναγία η Νερατζιώτισσα που χτίστηκε στα ερείπια του πρώτου Ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.
- Ο Αϊ Γιάννης ο Πέλικας που χτίστηκε στη θέση του δεύτερου Ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.
- Η Παναγία η Μαρμαριώτισσα (μετέπειτα Άγιοι Ανάργυροι) που χτίστηκε στη θέση άλλου Ιερού.
- Οι Άγιοι Ασώματοι(Ταξιάρχες) που χτίστηκαν στη θέση επίσης αρχαίου Ιερού. Ανάμεσα στις αγιογραφίες του υπάρχει και μία του αγίου… φιλοσόφου Πλάτωνα!
- Ο Άγιος Γεώργιος(νεκροταφείο) που προστατεύεται από το 1923 “ως προέχον βυζαντινό μνημείο”.
- Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων στα Κανατάδικα που επίσης έχει χτιστεί στη θέση αρχαίου Ιερού. Στα τέλη του περασμένου αιώνα βρέθηκε εκεί εντοιχισμένη μία επιγραφή γραμμένη με γράμματα του αττικού αλφάβητου του 5ου αιώνα προ Χριστού στην οποία αναφερόταν το όνομα ΠΙΣΤΟΚΛΗΣ ΠΕΙΣΘΕΤΑΙΡΟΣ ΑΘΜΟΝΕΥΣ που ανήκε σε πρόσωπο πρωταγωνιστικό της κωμωδίας του Αριστοφάνη “Όρνιθες” (αναφερθήκαμε σ’ αυτόν παραπάνω).
- Ο Άγιος Θωμάς στην ομώνυμη περιοχή κοντά στον Παράδεισο Αμαρουσίου.
Ο Μακρυγιάννης
Στην Τουρκοκρατία εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι ο Τούρκος Μπέης Αλη Μπαμπάς ο οποίος άρπαξε τα κτήματα της περιοχής και τα έδωσε σε Τούρκους ευγενείς που ήρθαν και κατοίκησαν με μεγάλη ευχαρίστηση στον τόπο αυτό τον εύφορο, τον δροσερό, με το ωραίο κλίμα και τα άφθονα νερά. Οι Μαρουσιώτες κατάντησαν άλλοι κολλήγοι μέσα στην… περιουσία τους και άλλοι πρόσφυγες στην Κόρινθο, στο Άργος, στην Αρκαδία, στην Εύβοια, στις Κυκλάδες.
Όταν ήρθε η ώρα του ξεσηκωμού έδωσαν το “παρών” τους “με γενναιότητα” όπως λεει ο Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του εξυμνεί τους Μαρουσιώτες για την πάνδημη συμμετοχή τους στον αγώνα για την απελευθέρωση της Αθήνας(άρχισε από το Μαρούσι στις 15 Οκτωβρίου 1821) και στον αγώνα για να σωθεί η Ακρόπολη από την πολιορκία του Κιουταχή.
Μετά την απελευθέρωση και τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα η Αττική χωρίστηκε σε επτά Δήμους. Ένας από αυτούς ήταν ο Δήμος Αμαρυσίων με 712 κατοίκους που περιλάμβανε τότε :
- Το παλιό Μαρούσι με 360 κατοίκους.
- Το Χαλάνδρι με 127 κατοίκους.
- Την Καλογρέζα με 8 κατοίκους.
- Την Πεντέλη με 6 κατοίκους.
- Τον Γέρακα με 2 κατοίκους.
- Τον Καρυτό με 21 κατοίκους.
- Το Μπραχάμι με 7 κατοίκους.
- Την Κηφισιά με 181 κατοίκους
Οι άλλοι έξι Δήμοι της Αττικής ήταν :
- Ο Δήμος Αχαρνών με 3.542 κατοίκους.
- Ο Δήμος Μαραθώνος με 1.026 κατοίκους.
- Ο Δήμος Περαιά(Κάλαμος) με 1.011 κατοίκους.
- Ο Δήμος Μυρρινούντος(Λιόπεσι) με 431 κατοίκους.
- Ο Δήμος Αραφίας(Μαρκόπουλο) με 1.354 κατοίκους.
- Ο Δήμος Λαυρίου με 1.238 κατοίκους.
Πρώτος Δήμαρχος Αμαρυσίων ήταν ο Δημήτριος Μόσχας ο οποίος εκλέχτηκε τον Μάϊο του 1836. Δεύτερος Δήμαρχος ήταν ο Σωτήριος Χαϊμαντάς ο οποίος εκλέχτηκε το 1838. Το 1840 ο Δήμος Αμαρυσίων συγχωνεύτηκε με τον Δήμο Αθηναίων. Το 1850 έγινε πάλι ανεξάρτητος Δήμος. Το 1853 συγχωνεύτηκε ξανά με τον Δήμο Αθηναίων. Απέκτησε οριστικά την ανεξαρτησία του μετά από 72 χρόνια το 1925.
Ανθοστόλιστο Μαρούσι
Ένας απέραντος κήπος ήταν το Μαρούσι τον περασμένο αιώνα. Ένας πίνακας με λουλούδια, αμπέλια, ελαιώνες, λαχανικά, σιτάρι, φρούτα, νερό άφθονο που το πουλούσαν οι Μαρουσιώτες στην Αθήνα και στον Πειραιά, κότες, κατσίκες, πρόβατα και κανάτια φτιαγμένα από τα χέρια των αγγειοπλαστών που είχαν έρθει από τη Σίφνο αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους.
Το 1860 λειτουργούσε στο Μαρούσι δημοτικό σχολείο και ειδικό παρθεναγωγείο για τα κορίτσια.
Το δημοτικό σχολείο στεγαζόταν μέχρι το 1870 σε ένα παλιό σπίτι απέναντι από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που ήταν τότε ένα μικρό εκκλησάκι με την καμπάνα του στηριγμένη σε… πάσσαλο! Αυτή την καμπάνα χτυπούσε κάθε πρωί ο δάσκαλος καλώντας τα παιδιά στο σχολείο. Το 1871 το σχολείο στεγάστηκε σε δικό του κτίριο στην πλατεία Ηρώων το οποίο αργότερα λειτούργησε σαν δημοτικό κατάστημα.
Το 1874 στεγάστηκε και η Παναγία σε μεγάλο μητροπολιτικό ναό ο οποίος χτίστηκε στη θέση του παλιού ταπεινού ναΐσκου και εγκαινιάστηκε Δεκαπενταύγουστο με 10 χιλιάδες προσκυνητές που είχαν έρθει από όλη την Ελλάδα.
Το…Θηρίο!
Το 1885 ήρθε στο Μαρούσι το… θηρίο, ο ατμοκίνητος σιδηρόδρομος που ξεκινούσε από τον Πειραιά. Οι ηλικιωμένοι Μαρουσιώτες έφτυναν στον κόρφο τους όταν τον έβλεπαν. Αρκετοί του έριχναν πέτρες και του έσπαζαν τα τζάμια φωνάζοντας τον “θηρίο της Αγίας Γραφής” και “μηχανή του σατανά”!
Οι νεώτεροι τον λάτρευαν γιατί με το φτηνό εισιτήριο του έφερνε στο Μαρούσι νεολαία και λαϊκό κόσμο από την Αθήνα και το ζωντάνευε. Τρεις ώρες έκανε ο σιδηρόδρομος για να πάει από την Αθήνα στο τέρμα του στην Κηφισιά και εξυπηρετούσε εκατοντάδες ανθρώπους που δεν είχαν δική τους άμαξα ή δεν διέθεταν χρήματα για να πληρώσουν το ακριβό κόμιστρο της νοικιασμένης άμαξας.
Μισό αιώνα ανεβοκατέβαινε το “θηρίο” φυσώντας και ξεφυσώντας. Το καλοκαίρι του 1938 σταμάτησε να λειτουργεί.
Ο Λούης
Το 1896 βρήκε τους Μαρουσιώτες με φουστανέλες και τσαρούχια και τις Μαρουσιώτισσες με τσεμπέρια και χοντρές μάλλινες κάλτσες.
Χωριό αλλά εκπαιδευτικό κέντρο της βόρειας Αττικής αφού στο δημοτικό σχολείο και στο σχολαρχείο του φοιτούσαν όχι μόνο Μαρουσιωτόπουλα αλλά και παιδιά από την Κηφισιά, το Χαλάνδρι, το Ηράκλειο, το Καπανδρίτι, τον Ωρωπό, το Μενίδι. Χωριό φημισμένο και για το ιαματικό για τους πάσχοντες από φυματίωση κλίμα του.
Εκείνο το χρόνο ήρθε και η μεγάλη νίκη του Μαρουσιού στους Ολυμπιακούς Αγώνες :
- Σπύρος Λούης, πρώτος ολυμπιονίκης στον μαραθώνιο δρόμο.
- Ελευθέριος Παπασυμεών, 6ος στον μαραθώνιο δρόμο.
- Σταμάτης Μασούρης, 8ος στον μαραθώνιο δρόμο.
Μαρουσιώτες και ερασιτέχνες και οι τρείς.
Αμέσως μετά τον θρίαμβο της Ολυμπιάδας του 1896 το Μαρούσι απέκτησε γυμναστικό σύλλογο και γυμναστήριο από το οποίο βγήκαν πολλοί αθλητές πανελληνιονίκες και βαλκανιονίκες.
Ο Εικοστός Αιώνας
Το 1925 το επίσημα πια “Αμαρούσιον” αποσπάσθηκε οριστικά από τον Δήμο Αθηναίων και έγινε ανεξάρτητη κοινότητα με πρώτο πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Γαρδέλη ο οποίος εκλέχτηκε με ποσοστό 90%. Τον ίδιο χρόνο ιδρύθηκε στο Μαρούσι γυμνάσιο, το μοναδικό γυμνάσιο σε όλα τα βόρεια προάστια της Αθήνας.
Το 1930 το γυμνάσιο και τα δύο δημοτικά σχολεία του Αμαρουσίου στεγάστηκαν σε δικά τους ιδιόκτητα κτίρια στο γνωστό σχολικό συγκρότημα της λεωφόρου Κηφισίας που ήταν πρότυπο για την εποχή του με μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας, με άνετους προαυλιακούς χώρους, με υπόστεγο χώρο για γυμναστική και με αίθουσα τελετών.
Ο πληθυσμός του Αμαρουσίου αύξανε αλματωδώς χρόνο με το χρόνο. Από τους 3.450 κατοίκους που είχε το 1920, έφτασε το 1928 τους 7.567 κατοίκους. Το 1940 είχε 8.253 κατοίκους. Το 1943 έφτασε τους 10.000 κατοίκους και έγινε Δήμος. Το 1951 ο μαρουσιώτικος πληθυσμός ανέβηκε στους 12.080 κατοίκους παρά το γεγονός ότι το 1946 είχαν αποσπασθεί από το Μαρούσι, τα Μελίσσια και είχαν γίνει ανεξάρτητη Κοινότητα και το 1950 είχαν αποσπασθεί η Πεύκη και η Λυκόβρυση. Το 1961 το Μαρούσι είχε 20.135 κατοίκους και 27.000 κατοίκους το 1971. Τα τελευταία 28 χρόνια(1971-1999) ο πληθυσμός του Αμαρουσίου έχει υπερτριπλασιαστεί και έχει φτάσει τους 85.000 κατοίκους. Αλλά εκεί που έχει γίνει πραγματική έκρηξη τα τελευταία 28 χρόνια είναι στον αριθμό των επιχειρήσεων μεγάλων και μικρών που λειτουργούν στο Μαρούσι οι οποίες έχουν φτάσει τις 3.500! Αποτέλεσμα : Το Μαρούσι μπαίνει στον εικοστό πρώτο αιώνα και στην τρίτη μετά Χριστόν χιλιετία πόλη – κόμβος και κέντρο οικονομικό από τα μεγαλύτερα της χώρας με προγράμματα ακόμα μεγαλύτερης ανάπτυξης ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Ιστορικά στοιχεία για το Μαρούσι πήραμε από το βιβλίο του Τάκη Πολιτόπουλου “Μαρουσιώτικα, Αθμονον – Αμαρύσιον – Μαρούσι” και από το βιβλίο του Ανδρέα Ζαγκλή “ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΝ(ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΝ ΑΘΜΟΝΟΝ)”.
Κείμενο από ειδική έκδοση του περιοδικού Μαρούσι Millenium
Εκδοτική Εταιρεία “WALLOP O.E.”